Wulkany są często klasyfikowane na podstawie ich wielkości i kształtu (jak opisano w sekcji Formy terenu wulkanicznego), ale mogą być również klasyfikowane na podstawie ich zwyczajów erupcyjnych. Rodzaj erupcji wulkanicznej, która ma miejsce, odgrywa istotną rolę w ewolucji wulkanicznego ukształtowania terenu, tworząc w ten sposób znaczący związek pomiędzy zwyczajem erupcyjnym a strukturą wulkaniczną. Ogólnie rzecz biorąc, erupcje można sklasyfikować jako wysypowe lub eksplozywne. Erupcje erupcyjne polegają na wylewaniu magmy bazaltowej o stosunkowo niskiej lepkości i zawartości gazów. Erupcje eksplozywne zwykle wiążą się z magmą, która jest bardziej lepka i ma większą zawartość gazu. Taka magma jest często rozbijana na fragmenty piroklastyczne przez eksplozywną ekspansję gazu podczas erupcji.

W bardziej szczegółowych systemach klasyfikacji opartych na charakterze erupcji, aktywność wulkaniczna i obszary wulkaniczne są powszechnie dzielone na sześć głównych typów, przedstawionych schematycznie na rysunku. Są one wymienione w następujący sposób w kolejności rosnącego stopnia wybuchowości:

1. Islandzki
2. Hawajski
3. Strombolijski
4. Wulkaniczny

.

5. Pelean
6. Plinian

Typ islandzki charakteryzuje się wylewami stopionej lawy bazaltowej, które wypływają z długich, równoległych szczelin. Wylewy takie często budują lawowe płaskowyże.

Typ hawajski jest podobny do odmiany islandzkiej. W tym przypadku jednak płynna lawa wypływa ze szczytu wulkanu i promienistych szczelin tworząc wulkany tarczowe, które są dość duże i mają łagodne zbocza.

Eruzje stromboliczne polegają na umiarkowanych wybuchach rozprężających się gazów, które wyrzucają grudki żarzącej się lawy w cyklicznych lub prawie ciągłych małych erupcjach. Ze względu na takie małe, częste wybuchy, wulkan Stromboli, położony na wyspie Stromboli u północno-wschodnich wybrzeży Włoch, nazywany jest „latarnią morską Morza Śródziemnego.”

Typ wulkaniczny, nazwany tak na cześć wyspy Vulcano w pobliżu Stromboli, obejmuje zazwyczaj umiarkowane eksplozje gazu obciążonego pyłem wulkanicznym. Mieszanina ta tworzy ciemne, burzliwe chmury erupcyjne, które szybko wznoszą się i rozszerzają w zawiłe kształty.

Erupcja typu Pelean związana jest z wybuchami generującymi spływy piroklastyczne, gęste mieszaniny gorących fragmentów wulkanicznych i gazu, opisane w rozdziale Lawa, gaz i inne zagrożenia. Erupcje Pelean zostały nazwane na cześć niszczycielskiej erupcji Mount Pelée na karaibskiej wyspie Martynice w 1902 roku. Płynne zawiesiny produkowane przez te erupcje są cięższe od powietrza, ale mają niską lepkość i spływają w dół dolin i zboczy z dużą prędkością. W rezultacie, są one niezwykle niszczycielskie.

Typ pliniński jest intensywnie gwałtownym rodzajem erupcji wulkanicznej, której przykładem jest wybuch Wezuwiusza we Włoszech w 79 r., który zabił słynnego rzymskiego uczonego Pliniusza Starszego i został opisany w relacji naocznego świadka przez jego bratanka, historyka Pliniusza Młodszego. W tym typie erupcji gazy wrzące z bogatej w gaz magmy generują ogromne i prawie ciągłe wybuchy odrzutowe, które rozrywają przewód magmowy. Ulatniające się gazy i fragmenty wulkaniczne przypominają gigantyczny wybuch rakiety skierowany pionowo w górę. Chmury erupcji plinińskiej mogą wznieść się do stratosfery i czasami są wytwarzane nieprzerwanie przez kilka godzin. Uderzenia piorunów spowodowane nagromadzeniem elektryczności statycznej są powszechne w pobliżu chmur popiołu plinińskiego, dodając jeszcze jeden element grozy do erupcji.

Dlaczego niektóre erupcje wulkaniczne są tak wybuchowe, podczas gdy inne są tak spektakularne, ale stosunkowo nieszkodliwe? Odpowiedź wiąże się z co najmniej czterema czynnikami: ilością gazu rozpuszczonego w magmie, lepkością magmy, tempem dekompresji magmy w miarę jej unoszenia się ku powierzchni oraz liczbą miejsc nukleacji, na których gazy mogą zacząć tworzyć pęcherzyki. Wulkany związane ze zbiegającymi się krawędziami płyt (patrz rozdział Wulkanizm i aktywność tektoniczna) mają zazwyczaj wysoką zawartość gazu, a ich magma jest bardzo lepka. Taka kombinacja jest wybuchowa, ponieważ gazy nie mogą łatwo się wygotować; raczej pozostają uwięzione, aż osiągną ciśnienie, przy którym rozsadzają lepką magmę na kawałki. Szybkość, z jaką ciśnienie jest redukowane, również wpływa na wybuchowość. Jeśli magma porusza się powoli w kierunku powierzchni, jej rozpuszczone gazy będą uwalniane powoli i będą mogły się ulotnić. Podczas erupcji typu plinińskiego na górze Pinatubo w 1991 roku, magma poruszała się dość szybko w kierunku powierzchni, co spowodowało zatrzymanie większości rozpuszczonych gazów. Wreszcie, na szybkość uwalniania gazów z magmy ma wpływ liczba małych kryształów, które mogą działać jako miejsca nukleacji, gdzie zaczynają się tworzyć pęcherzyki gazu. Na Pinatubo magma przed erupcją zawierała ponad 40 procent małych kryształów, podczas gdy na hawajskich wulkanach Kilauea i Mauna Loa procent małych kryształów w magmie jest bardzo niski (mniej niż 5 procent).