Spoiler alert: dit verhaal vertelt hoe The War of the Worlds afloopt.

De nieuwste verfilming van H.G. Wells’ moderne meesterwerk The War of the Worlds uit 1898 zal deze week op onze schermen verschijnen. Het boek, dat sinds de eerste publicatie voortdurend in druk is, is een literair geschenk dat blijft geven voor producenten en scenarioschrijvers. Zij erkennen het feilloze vermogen van het verhaal om bij elke generatie weer een nieuw stempel te drukken.

Wells – die ook The Time Machine (1895) en The Invisible Man (1897) schreef – was een van de pioniers van het sciencefictiongenre toen hij dit verbazingwekkende boek ontwierp. Met een ooggetuigenverslag dat aangrijpend stil leest, vertelt het over een Mars-invasie van de Aarde.

Schok en ontzag

Set in Londen, Wells schetst een zelfgenoegzame wereld; van mensen “sereen in hun zekerheid” van hun heerschappij over de planeet. Maar de mensen krijgen de schok van een andere realiteit wanneer ze plotseling worden bezocht door bloedetende en inktvisachtige wezens met een “groot en koel intellect” die “onsympathiek” zijn tegenover de aardbewoners wiens planeet ze lang “met afgunstige ogen bekeken” hebben.

Een vooruitgeschoven groep arriveert in metalen cilinders die worden afgeschoten door reusachtige kanonnen die op Mars zijn gestationeerd. Uit de cilinders komen tientallen marsmannetjes die elk een driepotige metalen “vechtmachine” bedienen die de hulpeloze bevolking van Londen aanvalt met behulp van een “hittestraal”. Hieruit “ontvlamt alles wat brandbaar is”, metaal wordt vloeibaar, glas smelt en water “explodeert in stoom”.

Vluchtend als ratten uit een brandend schip, verspreidt de paniek zich als een besmetting. De verteller beschrijft een ineenstorting van de wet en orde, en ondergaat zelf ook iets van een ineenstorting.

Vrouwen uit de hogere klasse bewapenen zich als ze het land doorkruisen, want de traditionele eerbied is in rook opgegaan. Het “sociale lichaam” van de organisatie – politie, leger, regering – ondergaat een “snelle vloeibaarmaking”.

De Marsmannetjes waren echter te intelligent geworden voor hun eigen bestwil. Ze hadden de Rode Planeet ziektevrij gemaakt, maar de kiemtheorie vergeten. En dus, terwijl ze Londen verwoesten, ademen ze een insect in; een simpele bacterie “waartegen hun systemen niet waren voorbereid” en zo lijden ze een “dood die voor hen zo onbegrijpelijk moet hebben geleken als een dood maar kan zijn”.

Londen zal herrijzen. De wereld is gespaard gebleven. De mensheid heeft geluk – deze keer.

Een ruimere oorlog

In de nieuwe Engels-Franse televisieserie, La Guerre Des Mondes, speelt de actie zich af in zowel Londen als Frankrijk. De verwoesting door Mars krijgt een bredere speelruimte.

Waarom houdt dit overbekende verhaal de opeenvolgende generaties zo in zijn greep? Er zijn verschillende versies geweest, van Orson Welles’ radio-uitzendingen met ‘nepnieuws’ over een invasie van marsmannetjes, tot de eigentijdse muziekversie uit 1978 met Richard Burton in de hoofdrol, en Steven Spielbergs kaskraker met Tom Cruise in de hoofdrol. Vorig jaar was er ook een BBC-productie die zich afspeelde in Edwardiaans Londen.

Eén antwoord is te kijken naar onze aantrekkingskracht tot sci-fi. Daarin worden de wetten van de wetenschap omvergeworpen. Technologie lijkt alles mogelijk te maken en voor geesten die al gewend zijn aan echte technologische transformatie, brengt sciencefictionliteratuur de nu denkbare toekomst in het heden.

Maar er zijn ook minder voor de hand liggende elementen om over na te denken: thema’s die in 1898 belangrijk waren en nog steeds doorklinken.

Invasie en imperialisme

Wells’ boek raakte iets existentieels Brits tijdens hun Pax Britannica-periode van relatieve vrede. Aan de overkant van het Kanaal zinderde Europa van diplomatieke intriges en spanningen die uitmondden in de eerste wereldoorlog.

Het nieuwe sciencefiction genre sloot aan bij een ouder genre “invasieliteratuur”; een al lang bestaande Britse vrees voor het continent, met name de opkomende Duitse dreiging. Wells zinspeelt hierop als hij schrijft dat de aankomst van de cylinders (voordat de marsmannetjes eruit tevoorschijn kwamen) “niet de sensatie teweegbracht die een ultimatum aan Duitsland zou hebben gedaan”.

Dan is er nog de imperialistische invalshoek. Was Wells een bron van laat-Victoriaanse schaamte aan het aanboren over de ware bron van Britse rijkdom en macht? Een kwart van de wereldkaart was roze gekleurd door het Britse Rijk. Londen was het epicentrum van het moderne imperialisme – het coördinatiepunt voor het lijden van miljoenen en de plundering van hun land.

België, Duitsland, Frankrijk en ook de VS waren bovendien verwikkeld in de “jacht op koloniën” in Afrika en Azië. Onder het vernis van sciencefiction beschrijft Wells hoe het is om een volk te zijn dat tegenover een machtige indringer staat.

Bang is de besmetting

Een heel ander perspectief zegt iets over onze soort en ons geïdealiseerde zelfbeeld. In 1908 putte de Russische romanschrijver en revolutionair Alexander Bogdanov, uit WOTW voor inspiratie. In zijn roman Rode Ster reist hoofdpersoon Leonid naar Mars om over het communisme te leren van marsmannetjes die hun eigen revolutie hadden gemaakt en nu in vrede leefden. Leonid wanhoopt aan de aangeboren “onstabiele en breekbare” aard van menselijke relaties en kijkt naar een andere planeet voor begeleiding.

Het aan de aarde gebonden communistische project van de 20e eeuw eindigde op zijn zachtst gezegd slecht. Maar onze menselijke kwetsbaarheid voor invasies, tirannie, economische rampen, en zelfs voor het bacteriologische gevaar van microben die resistent zijn tegen antibiotica, blijft ons achtervolgen.

De nieuwste aanpassing speelt zich af in onze tijd met smartphones en internet. Ook hier wordt onze 21e-eeuwse zelfgenoegzaamheid aan diggelen geslagen en onze kwetsbaarheid blootgelegd.

Bangheid is een besmetting in WOTW, en de Londenaren tonen weinig heldenmoed tegenover een buitenaardse indringer.

Een nieuwe strijd

Bacteriën deden het bij de marsmannetjes van Wells en zouden dat ook bij ons kunnen doen – tenzij er medicijnen worden ontwikkeld om resistentie te overwinnen. Via sciencefiction kunnen we onze angst voor de onzichtbare vijand onderzoeken.

De opwarming van de aarde is misschien onze andere vijand – de rode luchten van het laatste bosbrandseizoen in Australië liggen nog vers in ons geheugen en doen denken aan Wells roman.

Het verhaal biedt een enorm plezierige fantasie. Maar we moeten ons afvragen wat sciencefiction doet met onze relatie tot de feiten, vooral als we het gebruiken als een kalmerend middel om onze angsten voor onzichtbare bedreigingen te verdringen en te sublimeren.

Als we dat doen, kan de onbegrijpelijkheid van Wells’ marsmannetjes onze onenigheid over de oorzaken van en oplossingen voor de opwarming van de aarde nog wat vergroten. De mensen hadden geluk in The War of the Worlds. Ze hoefden niets te doen om te overleven. We kunnen niet rekenen op geluk om ons of onze planeet te redden.

De dubbele aflevering van Oorlog van de Werelden gaat 9 juli in première op SBS en gaat vanaf 16 juli wekelijks door. Afleveringen zullen beschikbaar zijn op SBS On Demand op dezelfde dag als de uitzending.