Giordano Bruno
Giordano Bruno (1548-1600)
Filippo Bruno werd geboren in Nola, bij Napels, als zoon van Giovanni Bruno, een soldaat, en Fraulissa Savolino. Hij nam de naam Giordano aan toen hij toetrad tot de Dominicaanse orde. In het grote Dominicaanse klooster in Napels (waar Thomas van Aquino les had gegeven), werd Bruno onderwezen in de Aristotelische filosofie. Zijn uitzonderlijke deskundigheid in de kunst van het geheugen bracht hem onder de aandacht van beschermheren, en hij werd naar Rome gebracht om zijn bekwaamheden aan de Paus te demonstreren. In deze periode kwam hij wellicht ook onder de invloed van Giovanni Battista Della Porta, een Napolitaanse polymaat die een belangrijk boek over natuurlijke magie publiceerde. Bruno voelde zich aangetrokken tot nieuwe stromingen in het denken, waaronder de werken van Plato en Hermes Trismegistus, die beiden aan het eind van de vijftiende eeuw door Marsilio Ficino in Florence nieuw leven waren ingeblazen. Hermes Trismegistus werd verondersteld een heidense profeet te zijn die een tijdgenoot van Mozes was. De werken die aan hem worden toegeschreven dateren in feite van het begin van de christelijke jaartelling.
Vanwege zijn heterodoxe neigingen kwam Bruno in Napels onder de aandacht van de Inquisitie en in 1576 verliet hij de stad om aan vervolging te ontkomen. Toen hetzelfde in Rome gebeurde, vluchtte hij opnieuw, ditmaal zonder zijn dominicaanse habijt op te geven. De volgende zeven jaar woonde hij in Frankrijk, waar hij lezingen gaf over verschillende onderwerpen en de aandacht trok van machtige beschermheren. Van 1583 tot 1585 woonde hij in het huis van de Franse ambassadeur in Londen. In deze periode publiceerde hij de voor ons belangrijkste boeken, Cena de le Ceneri (“Het Avondmaal op Aswoensdag”) en De l’Infinito, Universo e Mondi (“Over het oneindige heelal en de werelden”), beide gepubliceerd in 1584. In Cena de le Ceneri verdedigde Bruno de heliocentrische theorie van Copernicus. Het blijkt dat hij de astronomie niet goed begreep, want zijn theorie is op verschillende punten verward. In De l’Infinito , Universo e Mondi, betoogde hij dat het heelal oneindig was, dat het een oneindig aantal werelden bevatte, en dat deze allemaal bewoond werden door intelligente wezens.
Overal waar hij kwam, leidden Bruno’s hartstochtelijke uitspraken tot tegenstand. Tijdens zijn Engelse periode schoffeerde hij de faculteit van Oxford in een lezing aan de universiteit; bij zijn terugkeer in Frankrijk, in 1585, raakte hij verwikkeld in een hevige ruzie over een wetenschappelijk instrument. In 1586 vluchtte hij uit Parijs naar Duitsland, waar hij woonde in Wittenberg, Praag, Helmstedt en Frankfurt. Net als in Frankrijk en Engeland leefde hij van de vrijgevigheid van mecenassen, die hij na enige tijd steevast beledigde. In 1591 aanvaardde hij een uitnodiging om in Venetië te gaan wonen. Hier werd hij gearresteerd door de Inquisitie en berecht. Nadat hij zich had herroepen, werd Bruno in 1592 naar Rome gestuurd voor een nieuw proces. Acht jaar lang werd hij gevangen gehouden en regelmatig ondervraagd. Toen hij uiteindelijk weigerde te recidiveren, werd hij ketter verklaard en op de brandstapel gezet.
Vaak wordt beweerd dat Bruno werd terechtgesteld vanwege zijn copernicanisme en zijn geloof in de oneindigheid van bewoonde werelden. In feite weten we niet precies op welke gronden hij tot ketter werd verklaard, omdat zijn dossier in de archieven ontbreekt. Wetenschappers als Galileo en Johannes Kepler stonden in hun geschriften niet welwillend tegenover Bruno.
Bronnen: Een handige inleiding tot Bruno is het artikel van Frances Yates in de Dictionary of Scientific Biography. Verschillende van Bruno’s werken zijn in het Engels vertaald. Zie The Ash Wednesday Supper, tr. Stanley L. Jaki (Den Haag: Mouton, 1975); Sidney Greenberg, The Infinite in Giordano Bruno, with a Translation of his Dialogue Concerning the Cause, Principle, and One (New York: King’s Crown Press, 1950); Jack Lindsay, Cause, Principle, and Unity; Five Dialogues (New York: International Publishers, 1964); Dorothea Waley Singer Giordano Bruno, his Life and Thought. Met geannoteerde vertaling van zijn werk, On the Infinite Universe and Worlds (New York: Schuman). Het cruciale werk over Bruno’s denken is Frances Yates, Giordano Bruno and the Hermetic Tradition (Chicago: University of Chicago Press, 1964). Zie ook Walter Pagel, “Giordano Bruno: The Philosophy of Circles and the Circular Movement of the Blood,” Journal of the History of Medicine and Allied Sciences 6 (1951)): 116-125; Angus Armitage, “The Cosmology of Giordano Bruno, Annals of Science 6 (1948):24-31.
Image: Christian Bartholméss, Jordano Bruno (Parijs: Libaririe Philosophique de Ladrange, 1846), frontispice.