Zwerver boven de Mistzee (Der Wanderer über dem Nebelmeer), ook bekend als Zwerver boven de Mist of Bergbeklimmer in een Mistig Landschap, is een olieverfschilderij uit ca. 1818 van de Duitse Romantische kunstenaar Caspar David Friedrich. Het wordt beschouwd als een van de meesterwerken van de Romantiek en een van haar meest representatieve werken. Het bevindt zich momenteel in de Kunsthalle Hamburg in Hamburg, Duitsland.

Op de voorgrond staat een jongeman op een rotsachtige afgrond, met zijn rug naar de toeschouwer toe. Hij is gehuld in een donkergroene overjas, en houdt een wandelstok in zijn rechterhand. Met zijn haar in de wind kijkt de zwerver uit over een landschap dat bedekt is met een dikke zee van mist. In het midden van het landschap steken verschillende bergkammen uit de massa, die misschien niet lijken op de bergkammen waarop de wandelaar zelf staat. Door de mistkransen heen zijn bossen bomen te zien op deze bergkammen. In de verte rijzen links vage bergen op, die in het oosten zachtjes overgaan in laaglandvlakten. Daarachter strekt de doordringende mist zich oneindig uit om zich uiteindelijk met de horizon te vermengen en niet meer te onderscheiden te zijn van de met wolken gevulde hemel.

Het schilderij is samengesteld uit verschillende elementen uit het Elbezandsteengebergte in Saksen en Bohemen, in het veld geschetst maar volgens zijn gewoonte door Friedrich zelf in het atelier voor het schilderij herschikt. Op de achtergrond rechts is de Zirkelstein. De berg links op de achtergrond zou zowel de Rosenberg als de Kaltenberg kunnen zijn. De groep rotsen ervoor stelt de Gamrig bij Rathen voor. De rotsen waarop de reiziger staat, zijn een groep op de Kaiserkrone.

Portret van Caspar David Friedrich, Gerhard von Kügelgen ca. 1810-20

Friedrichs grootste prestatie was zijn vermogen om landschappen om te vormen tot een medium voor fysiologische en spirituele biografie. Hier voegt hij zijn eigen portret toe aan zijn landschap als een lekenfiguur van achteren gezien – een middel om de kijker uit te nodigen de wereld te bekijken door de lens van de persoonlijke waarneming van de kunstenaar.

Het zou niet overdreven zijn dit schilderij te beschouwen als de essentie van de Romantische benadering van kunst. Friedrich heeft hier de generieke conventies van de landschapsschilderkunst aangepast aan de eisen van creatieve zelfexpressie. Friedrich wilde niet dat de kunstenaar zou fungeren als een soort “fotograaf” van de natuur, maar beschouwde de persoonlijke ontmoeting van een individu met de natuur altijd als zijn taak.

Friedrich was inderdaad gefascineerd door het idee van een eenzame ontmoeting met de natuur in de diepste ravijnen, aan de rand van de zee, of zoals hier op de top van een berg, die zo ver verwijderd was van de stedelijke beschaving als maar mogelijk was voor een Europees mens. In zijn latere schilderijen zal Friedrich blijven benadrukken dat het idee zelf van “zelfexpressie” geassocieerd moest worden met fysieke en spirituele afzondering. De romantici waren van mening dat iedere kunstenaar die zijn eigen emoties wilde onderzoeken, zich per se buiten de menigte van geldmakerij, politieke foefjes en stedelijk lawaai moest begeven om zijn positie te kunnen handhaven.