Ogólne informacjeEdit

Topografia Chin została podzielona przez rząd chiński na pięć jednorodnych makroregionów fizycznych, tj.regiony, a mianowicie Chiny Wschodnie (podzielone na równinę północno-wschodnią, równinę północną i wzgórza południowe), Xinjiang-Mongolię oraz Wyżynę Tybetańską. Jest on zróżnicowany, ze śnieżnymi szczytami gór, głębokimi dolinami rzek, szerokimi kotlinami, wysokimi płaskowyżami, falistymi równinami, tarasowymi wzgórzami, piaszczystymi wydmami i wieloma innymi cechami geograficznymi oraz innymi formami ukształtowania terenu występującymi w niezliczonych odmianach. Ogólnie rzecz biorąc, ziemia jest wysoka na zachodzie i opada do wschodniego wybrzeża. Góry (33 procent), płaskowyże (26 procent) i wzgórza (10 procent) stanowią prawie 70 procent powierzchni kraju. Większość gruntów ornych i ludności kraju znajduje się na nizinach (12 procent) i w kotlinach (19 procent), choć niektóre z największych kotlin są wypełnione pustyniami. Nierówny teren kraju stanowi problem dla budowy infrastruktury transportu lądowego i wymaga rozległych tarasów, aby utrzymać rolnictwo, ale sprzyja rozwojowi leśnictwa, zasobów mineralnych i energii wodnej oraz turystyki.

Wschodnie ChinyEdit

Na północny wschód od Shanhaiguan wąski skrawek płaskiego wybrzeża otwiera się na rozległą Nizinę Północno-Wschodniochińską. Równiny rozciągają się na północ aż do korony „chińskiego koguta”, w pobliżu miejsca, gdzie zbiegają się pasma Wielkiego i Małego Hingganu. Góry Changbai na wschodzie oddzielają Chiny od Półwyspu Koreańskiego. W porównaniu z pozostałymi obszarami Chin, tutaj żyje najwięcej Chińczyków ze względu na odpowiedni klimat i topografię. Nizina Północna

Góry Taihang tworzą zachodnią stronę trójkątnej Niziny Północnochińskiej. Pozostałe dwa boki to wybrzeże Pacyfiku na wschodzie i rzeka Jangcy na południowym zachodzie. Wierzchołkami tego trójkąta są Pekin na północy, Szanghaj na południowym wschodzie i Yichang na południowym zachodzie. Ta aluwialna równina, zasilana przez rzeki Żółtą i Jangcy, jest jednym z najbardziej zaludnionych regionów Chin. Jedynymi górami na równinie są Taishan w Shandong i Dabie Mountains w Anhui.

Pekin, na północnym krańcu Niziny Północnochińskiej, jest osłonięty przez przecięcie gór Taihang i Yan. Dalej na północ znajdują się suchsze tereny trawiaste Płaskowyżu Mongolii Wewnętrznej, tradycyjnie zamieszkiwane przez pasterzy. Na południu znajdują się regiony rolnicze, tradycyjnie zamieszkiwane przez ludność osiadłą. Wielki Mur Chiński został zbudowany w górach przez góry, które wyznaczają południową krawędź Płaskowyżu Mongolii Wewnętrznej. Mury z epoki Ming biegną ponad 2,000 km (1,200 mil) ze wschodu na zachód od Shanhaiguan na wybrzeżu Bohai do korytarza Hexi w Gansu.

Południe (wzgórza)

Na wschód od Płaskowyżu Tybetańskiego, głęboko sfałdowane góry rozchodzą się wachlarzowato w kierunku Kotliny Syczuańskiej, która jest otoczona górami o wysokości 1000-3000 m. Dno kotliny ma średnią wysokość 500 metrów (1600 stóp) i jest domem dla jednego z najgęściej uprawianych i zaludnionych regionów Chin. Kotlina Syczuańska jest zakończona na północy przez wschodnią kontynuację pasma Kunlun, Qinling, i Dabashan. Pasma Qinling i Dabashan tworzą główny podział północ-południe przez Chiny Właściwe, tradycyjny rdzeń obszaru Chin. Na południowy wschód od Płaskowyżu Tybetańskiego i na południe od Kotliny Syczuańskiej znajduje się Płaskowyż Yunnan-Guizhou, który zajmuje znaczną część południowo-zachodnich Chin. Płaskowyż ten, o średniej wysokości 2000 metrów (6600 stóp), znany jest z wapiennego krajobrazu krasowego.

Na południe od Jangcy krajobraz jest bardziej surowy. Podobnie jak prowincja Shanxi na północy, Hunan i Jiangxi mają rdzeń prowincji w dorzeczu rzeki otoczonym górami. Pasmo Wuling oddziela Guizhou od Hunan. Luoxiao i Jinggang oddzielają Hunan od Jiangxi, który jest oddzielony od Fujian górami Wuyi. Południowo-wschodnie prowincje nadbrzeżne, Zhejiang, Fujian i Guangdong, mają nierówne wybrzeża, z pasmami nizin i górzystym wnętrzem. Nanling, pasmo górskie biegnące ze wschodu na zachód przez północny Guangdong, oddziela Hunan i Jiangxi od Guangdong.

Xinjiang-MongoliaEdit

Na północny zachód od Płaskowyżu Tybetańskiego, pomiędzy północnym stokiem Kunlun i południowym stokiem Tian Shan, znajduje się rozległa Kotlina Tarim w Xinjiang, która zawiera Pustynię Taklamakan. Basen Tarim, największy w Chinach, mierzy 1.500 km (930 mil) ze wschodu na zachód i 600 km (370 mil) z północy na południe w najszerszych miejscach. Średnia wysokość w dorzeczu wynosi 1000 m. Na wschodzie dorzecze schodzi do depresji Hami-Turpan we wschodnim Xinjiang, gdzie wyschnięte dno jeziora Ayding, na głębokości 154 m poniżej poziomu morza, jest najniżej położonym punktem w Chinach i trzecim najniżej położonym na świecie. Z temperaturami, które osiągnęły 49,6 C., dno jeziora jest jednym z najgorętszych miejsc w Chinach. Na północ od Tian Shan znajduje się drugi wielki basen Xinjiang, Junggar, który zawiera pustynię Gurbantünggüt. Kotlina Dżungarska jest zamknięta od północy przez góry Altay, które oddzielają Xinjiang od Rosji i Mongolii.

Na północny wschód od Płaskowyżu Tybetańskiego, pasmo górskie Altun Shan-Qilian odgałęzia się od Kunlun i tworzy równoległe pasmo górskie biegnące ze wschodu na zachód. Pomiędzy nimi, w północnej części Qinghai, znajduje się Kotlina Qaidam, o wysokości 2600-3000 m n.p.m. z licznymi słonawymi i słonymi jeziorami. Na północ od Qilian znajduje się Korytarz Hexi w Gansu, naturalne przejście między Xinjiang i Chinami Właściwymi, które było częścią starożytnego Jedwabnego Szlaku i przez które biegną nowoczesne autostrady i linie kolejowe do Xinjiang. Dalej na północ, Płaskowyż Mongolii Wewnętrznej, między 900-1.500 m wysokości, łuki na północ w górę kręgosłupa Chin i staje się Wielki Hinggan Range w północno-wschodnich Chinach.

Między Qinling i Płaskowyżu Mongolii Wewnętrznej jest Loess Plateau, największy tego typu na świecie, obejmujący 650.000 km2 (250.000 sq mi) w Shaanxi, części prowincji Gansu i Shanxi, a niektóre z Ningxia-Hui Regionu Autonomicznego. Płaskowyż jest 1,000-1,500m wysokości i jest wypełniony lessem, żółtawe, luźne gleby, która przemieszcza się łatwo na wietrze. Skorodowany muł lessowy nadaje Żółtej Rzece jej kolor i nazwę. Płaskowyż lessowy jest ograniczony od wschodu przez górę Luliang w Shanxi, która ma wąską kotlinę biegnącą z północy na południe wzdłuż rzeki Fen. Dalej na wschód znajdują się góry Taihang w Hebei, dominująca cecha topograficzna północnych Chin.

Wyżyny

Najwyższe góry świata, Karakorum, Pamirów i Tian Shan podzielić Chiny z Azji Południowej i Środkowej. Jedenaście z siedemnastu najwyższych szczytów górskich na Ziemi znajduje się na zachodnich granicach Chin. Należą do nich najwyższy szczyt świata Mount Everest (8848 m) w Himalajach na granicy z Nepalem i drugi najwyższy szczyt świata K2 (8611 m) na granicy z Pakistanem. Od tych najwyższych szczytów na zachodzie, ziemia opada stopniami jak taras.

Na północ od Himalajów i na wschód od Karakorum/Pamirów znajduje się rozległy Płaskowyż Tybetański, największy i najwyższy płaskowyż na świecie, znany również jako „Dach Świata”. Płaskowyż ma średnią wysokość 4000 metrów nad poziomem morza i zajmuje powierzchnię 2,5 miliona kilometrów kwadratowych, czyli około jednej piątej masy lądowej Chin. Na północy płaskowyż jest otoczony przez góry Kunlun, które rozciągają się na wschód od skrzyżowania Pamirów, Karakorum i Tian Shan.

Najwyższe szczyty górskie

Poza Mount Everest i K2, pozostałe 9 z 17 najwyższych szczytów świata na zachodnich granicach Chin to: Lhotse (8516 m, 4. najwyższy), Makalu (8485 m, 5.), Cho Oyu (8188 m, 6.), Gyachung Kang (7952 m, 15.) Himalajów na granicy z Nepalem oraz Gasherbrum I (8080 m, 11.), Broad Peak (8051 m, 12.), Gasherbrum II (8035 m, 13.), Gasherbrum III (7946 m, 16.) i Gasherbrum IV (7932 m, 17.) w Karakorum na granicy z Pakistanem. Najwyższym szczytem znajdującym się w całości na terenie Chin jest Shishapangma (8013 m, 14.) w Himalajach Tybetańskich w powiecie Nyalam w Tybetańskim Regionie Autonomicznym. W sumie, 9 z 14 szczytów górskich na świecie powyżej 8000 m znajduje się w Chinach lub na ich granicy. Innym godnym uwagi himalajskim szczytem w Chinach jest Namchabarwa (7782 m, 28.), w pobliżu wielkiego zakola rzeki Yarlungtsanpo (górna Brahmaputra) we wschodnim Tybecie, i uważany za wschodnią kotwicę Himalajów.

Poza Himalajami i Karakorum najwyższe szczyty Chin to Kongur Tagh (7649 m, 37.) i Muztagh Ata (7546 m, 43.) w Pamirach w zachodnim Xinjiang, Gongga Shan (7556 m, 41.) w Wielkich Śnieżnych Górach w zachodnim Syczuanie oraz Tömür Shan (7439 m, 60.), najwyższy szczyt Tian Shan, na granicy z Kirgistanem.

RzekiEdit

Początkowo szacowano, że Chiny mają 50 000 rzek. Jednak ze względu na rozbieżności statystyczne, utratę wody i gleby oraz zmiany klimatyczne, obecnie szacuje się, że pozostało tylko 22 000 rzek. Rzeki w Chinach mają łączną długość 420 000 kilometrów. 1,500 z nich ma powierzchnię zlewni przekraczającą 1,000 kilometrów kwadratowych. Większość rzek płynie z zachodu na wschód do Oceanu Spokojnego. Jangcy (Chang Jiang) wznosi się w Tybecie, przepływa przez środkowe Chiny i wpływa do Morza Wschodniochińskiego w pobliżu Szanghaju. Jangcy ma długość 6300 kilometrów i powierzchnię zlewni wynoszącą 1,8 miliona kilometrów kwadratowych. Jest trzecią najdłuższą rzeką na świecie, po Amazonce i Nilu. Drugą najdłuższą rzeką w Chinach jest Huang He (Żółta Rzeka). Powstaje w Tybecie i płynie okrężną drogą przez 5.464 km przez północne Chiny, wpada do zatoki Bo Hai na północnym wybrzeżu prowincji Shandong. Jej powierzchnia zlewni wynosi 752.000 kilometrów kwadratowych. Heilongjiang (Heilong lub rzeka Czarnego Smoka) płynie przez 3 101 kilometrów w północno-wschodnich Chinach i dodatkowo 1 249 kilometrów w Rosji, gdzie znana jest jako Amur. Najdłuższą rzeką w południowych Chinach jest Zhujiang (Rzeka Perłowa), która ma długość 2 214 kilometrów. Wraz ze swoimi trzema dopływami, rzekami Xi (zachodnia), Dong (wschodnia) i Bei (północna), tworzy deltę Rzeki Perłowej w pobliżu Guangzhou, Zhuhai, Macau i Hong Kongu. Inne główne rzeki to Liaohe na północnym wschodzie, Haihe na północy, Qiantang na wschodzie i Lancang na południowym zachodzie.

Odwodnienie śródlądowe obejmujące kotliny wyżynne na północy i północnym wschodzie stanowi 40 procent całkowitego obszaru odwodnienia kraju. Wiele rzek i strumieni płynie do jezior lub zmniejsza się na pustyni. Niektóre z nich służą do nawadniania.

Wody terytorialne Chin to przede wszystkim morza marginalne zachodniego Pacyfiku. Wody te leżą na wciętej linii brzegowej kontynentu i około 5 000 wysp. Morze Żółte, Morze Wschodniochińskie i Morze Południowochińskie są morzami marginalnymi Oceanu Spokojnego. Ponad połowa linii brzegowej, głównie na południu, jest skalista, a większość pozostałej części jest piaszczysta. Zatoka Hangzhou z grubsza dzieli te dwa rodzaje linii brzegowej.

Równina Północna

Na Równinie Północnochińskiej, gdzie rzeka kontynuuje swój bieg przez deltę, występuje stromy spadek poziomu rzeki. Transportuje ona ciężki ładunek piasku i błota, który osadza się na płaskiej równinie. Przepływ wspomagany jest przez wały zbudowane przez człowieka. W rezultacie rzeka płynie na podwyższonym grzbiecie pięćdziesiąt metrów nad równiną. Przez wieki powtarzały się podtopienia, powodzie i zmiany biegu rzeki. Tradycyjnie, władcy byli oceniani na podstawie ich troski lub obojętności wobec ochrony wałów. W czasach współczesnych Chiny podjęły szeroko zakrojone działania mające na celu ochronę przeciwpowodziową.

Żółta Rzeka, wypływająca ze źródła na wyżynie Qingzang, płynie w kierunku morza przez Nizinę Północnochińską, historyczne centrum chińskiej ekspansji i wpływów. Chińczycy Han uprawiali bogate gleby aluwialne od czasów starożytnych, budując Wielki Kanał dla transportu z północy na południe w czasach cesarskich. Równina jest kontynuacją Równiny Dongbei (Mandżurskiej) na północnym wschodzie, ale jest od niej oddzielona Zatoką Bohai, przedłużeniem Morza Żółtego.

Jak inne gęsto zaludnione obszary Chin, równina jest narażona na powodzie i trzęsienia ziemi. Górnicze i przemysłowe centrum Tangshan, 165 km (103 mi) na wschód od Pekinu, zostało zrównane z ziemią przez trzęsienie ziemi w lipcu 1976 r. Uważa się, że było to największe trzęsienie ziemi w XX wieku pod względem liczby ofiar śmiertelnych.

Rzeka Hai, podobnie jak Rzeka Perłowa, płynie z zachodu na wschód. Jej górny bieg składa się z pięciu rzek, które zbiegają się w pobliżu Tianjin, a następnie płyną siedemdziesiąt kilometrów przed opróżnieniem do Zatoki Bohai. Rzeka Huai, wznosi się w prowincji Henan i przepływa przez kilka jezior zanim połączy się z Rzeką Perłową w pobliżu Yangzhou.

Wschód i Yangtze

Góry Qin, kontynuacja Gór Kunlun, dzieli Równinę Północnochińską od Delty Rzeki Yangtze i jest główną fizjograficzną granicą pomiędzy dwoma wielkimi częściami Chin Właściwych. Jest to granica kulturowa, gdyż wpływa na rozpowszechnienie obyczajów i języka. Na południe od podziału na pasma górskie Qinling znajdują się gęsto zaludnione i wysoko rozwinięte obszary dolnej i środkowej równiny rzeki Jangcy oraz, w jej górnym biegu, Kotlina Syczuańska, obszar otoczony wysoką barierą pasm górskich.

Najdłuższa i najważniejsza droga wodna kraju, rzeka Jangcy, jest żeglowna na większości swojej długości i ma ogromny potencjał hydroelektryczny. Wznosząc się na płaskowyżu Qingzang, rzeka Jangcy przemierza 6 300 km (3 900 mil) przez serce kraju, osuszając obszar 1 800 000 km2 (690 000 mil kwadratowych) przed opróżnieniem do Morza Wschodniochińskiego. Około 300 milionów ludzi żyje wzdłuż jej środkowego i dolnego biegu. Obszar ten jest dużym producentem ryżu i pszenicy. W Kotlinie Syczuańskiej, dzięki łagodnemu, wilgotnemu klimatowi i długiemu okresowi wegetacyjnemu, uprawia się wiele różnych roślin. Jest to wiodący obszar produkcji jedwabiu i ważny region przemysłowy o znacznych zasobach mineralnych.

Góry Nanling, najbardziej wysunięte na południe z pasm górskich wschód-zachód, górują nad obszarami Chin o klimacie tropikalnym. Klimat ten pozwala na uprawę dwóch roślin ryżu rocznie. Na południowy wschód od gór leży nadmorski, pagórkowaty region małych delt i wąskich równin dolinnych. Obszar zlewiska Rzeki Perłowej i powiązanej z nią sieci rzek zajmuje większą część regionu na południu. Na zachód od Nanling, płaskowyż Yunnan-Guizhou wznosi się w dwóch etapach, średnio odpowiednio 1200 i 1800 m wysokości, w kierunku przepaścistych regionów górskich wschodniego płaskowyżu Qingzang.

Geologia i zasoby naturalneEdit

Chiny mają znaczne rezerwy mineralne i są największym na świecie producentem antymonu, naturalnego grafitu, wolframu i cynku. Inne główne minerały są aluminium, boksyt, węgiel, ropa naftowa, diamenty, złoto, ruda żelaza, ołów, magnetyt, mangan, rtęć, molibden, gaz ziemny, fosforan, cyna, uran i wanad. Potencjał hydroenergetyczny Chin jest największy na świecie.

Użytkowanie ziemiEdit

W oparciu o szacunki z 2005 r., 14,86% (około 1 400 000 km2 (540 000 sq mi)) całkowitej powierzchni Chin to grunty orne. Około 1,3% (około 116 580 km²) jest obsadzone uprawami stałymi, a reszta – uprawami czasowymi. Przy stosunkowo niewielkiej ilości ziemi przeznaczonej pod uprawy trwałe, intensywne techniki rolnicze są wykorzystywane do zbierania plonów, które wystarczają do wyżywienia największej populacji świata, a jednocześnie zapewniają nadwyżki na eksport. Szacuje się, że w 2004 r. nawadniano 544 784 km² gruntów. 42,9% całkowitej powierzchni ziemi było wykorzystywane jako pastwiska, a 17,5% stanowiły lasy.

Dzika przyrodaEdit

Chiny leżą w dwóch z ośmiu światowych królestw biogeograficznych – palearktycznym i indomalajskim. W strefie palearktycznej występują ssaki, takie jak koń, wielbłąd i jerboa. Wśród gatunków występujących w regionie Indomalaya znajdują się kot lamparci, szczur bambusowy, ryjówka drzewna oraz różne inne gatunki małp i małpoludów. Niektóre nakładają się między dwoma regionami z powodu naturalnego rozproszenia i migracji, a jelenie lub antylopy, niedźwiedzie, wilki, świnie i gryzonie występują we wszystkich zróżnicowanych środowiskach klimatycznych i geologicznych. Słynna panda olbrzymia występuje tylko na ograniczonym obszarze wzdłuż Jangcy. Istnieje ciągły problem z handlem zagrożonymi gatunkami, chociaż obecnie istnieją przepisy zakazujące takich działań.