W większości przypadków inkwizytorska ortodoksja twierdzi, że funkcjonuje jak chirurg uzdrawiający chore i zainfekowane ciało poprzez bolesne, ale konieczne operacje. Duszpasterska opieka chirurga rzekomo wymaga odcinania chorych części ciała, aby ocalić i uzdrowić pozostałe zdrowe ciało. Na przykład, L. Sala-Molins (red.), Le dictionaire des inquisiteurs, Valence, 1494 (Paris: Editions Galilee, 1981), określa herezję jako „un véritable cancer, qu’il faut cautériser dès le début, afin qu’il ne pourrisse tout le coeur et ne tue toute vie spirituelle. Il faut retrancher la chair pourrie, rejeter loin de la bergerie la brebis galeuse, de peur que toute la maison, toute la masse, tout le corps ne s’infecte, ne se corrompe, ne pourrisse, ne meure”, s. 239. Zob. także Reguła św. Benedykta, przeł. C. Gasquet (New York: Cooper Square Publishers, 1966), rozdz. XXVIII, gdzie opat powinien działać jak „mądry lekarz”, aby poprawić brata, który się nie poprawia. Jako ostatni środek, który należy zastosować, reguła nakazuje: 'Jeśli tym sposobem nie zostanie uzdrowiony, niech opat użyje noża do cięcia, zgodnie z tym powiedzeniem apostoła: Usuńcie złego spośród was; i znowu: Jeśli niewierny odejdzie, niech odejdzie, aby jedna chora owca nie zaraziła całego stada', s. 59-60.

Na przykład Bucharin używał tych samych dehumanizujących metafor do charakteryzowania 'burżuazyjnych wrogów ludu'. Zob. N. Bucharin, Das Programm der Kommunisten (Bolschewiki) (Wien: Literatur und Politik, 1918), s. 22. Ci burżuje, „bezużyteczni koledzy”, „pająki-spekulanci”, „krwiopijcy”, „pasożyty”, „lichwiarze”, powinni być „doprowadzeni na szubienicę”, a „ich handel unicestwiony”, tamże, s.40.

O. Figes i B. Kolonitskii, Interpreting the Russian Revolution: The Language and Symbols of 1917 (New Haven, CT: Yale University Press, 1999), podkreślają, że cześć dla Lenina rozpoczęła się już w emigracyjnym podziemiu rewolucyjnym, gdzie „cieszył się on statusem najwyższego przywódcy i nauczyciela partii”. Bolszewizm był definiowany przez osobiste zobowiązanie do lojalności wobec niego. Gwałtowne ataki Lenina na jego przeciwników i jego ogólnie autorytarny styl przywództwa wzmacniały tę kulturę posłuszeństwa”, s. 100. Co więcej, Lenin nie posiadał charyzmy błyskotliwego demagoga. Dominacja Lenina w partii miała więcej wspólnego z kulturą polityczną partii niż z jego własną charyzmą. Oratorstwo Lenina było raczej szare. Brakowało mu błyskotliwej elokwencji, patosu, humoru, żywych metafor, koloru czy dramatyzmu przemówień Trockiego czy Zinowiewa. Co więcej, Lenin miał tę wadę, że nie potrafił wymówić głoski „r”. Jego przemówienia cechowała jednak żelazna logika, a Lenin miał talent do znajdowania łatwych sloganów, które wbijał do głowy słuchaczom poprzez niekończące się powtórzenia”, tamże, s. 101.

Więcej szczegółów na temat Leninowskiej koncepcji „mówiącego miasta”, zaczerpniętej z Miasta Słońca Campanelli, zob: The Origins of Soviet Ritual Style: Symbol and Festival in the Russian Revolution”, in C. Arvidsson and L.E. Blomqvist (eds.), Symbols of Power: The Aesthetics of Political Legitimation in the Soviet Union and Eastern Europe (Stockholm: Almqvist & Wiksel, 1987), pp.23-42 (at 33-6).

V.E. Bonnell, Iconography of Power: Soviet Political Posters under Lenin and Stalin (Berkeley, CA.: University of California Press, 1999), s.137, cytując ze wspomnień Łunatszarskiego.

Ibid., s.140.

Ibid., s.146.

N. Tumarkin, Lenin żyje! The Lenin Cult in Soviet Russia (Cambridge: Harvard University Press, 1983), s.82.

Bonnell (przyp. 89), s.141.

Ibid., s.142.

Ibid., s.146.

Ibid., s.144.

Ibid., s.148..

Ibid., s.148.

Ibid., s.149.

Ibid., 149.

Ibid., s.42-3.

J.W. Stalin, 'Über Lenin', w Werke 6 (przyp. 102), s.47, 55, 47, 52, 54.

R.H. McNeal, Stalin: Man and Ruler (New York: New York University Press, 1988), s.89.

Tumarkin (przyp. 93), s.148. Tumarkin konkluduje: 'Kolektyw, w tych kategoriach, jest czymś więcej niż tylko ideałem: jest Leninem. Lenin żyje w sercach wszystkich godnych ludzi, ale każdy członek partii jest Leninem. Jest to religijne pojęcie komunii, jak bycie jednym z Chrystusem”, tamże, s. 148.

Wszyscy byli „uczniowie” „nieśmiertelnego” Lenina wybiórczo wykorzystywali tę sakralną leninowską tradycję dla własnych aspiracji władzy. Na przykład Zinowiew w przemówieniu przed Piątym Światowym Kongresem Międzynarodówki Komunistycznej wychwalał Lenina jako 'spowiednika', który zwykł 'bić' ideologicznie błądzących zwolenników. 'Z pewnością przyjemnie było zostać pobitym przez mistrza. Ale co robić bez Lenina? Teraz Kierownictwo musi kolektywnie zastąpić towarzysza Lenina”, G. Sinowjew, Die Weltpartei des Leninismus (Hamburg: Carl Hoym, 1924), s.126. Bucharin chwalił Lenina jako „maszynę geniuszu oszczędzającą kosztowne dyskusje dla swoich uczniów Niestety, obecnie będziemy mieli więcej debat niż za jego życia”, N. Bucharin, „Die Ergebnisse des XIV Parteitages der KpdSU” (1926), w U. Wolter (red.), Die Linke Opposition in der Sowjetunion, Texte von 1923 bis 1928 (Westberlin: Ollie & Wolter, 1976), t.3, pp.452-519 (at 519). Szczególnie Trocki wychwalał Lenina jako „geniusza” porównywalnego tylko z Karolem Marksem. W swojej autobiografii Trocki próbował pokazać swoje bliskie towarzystwo z Leninem, którego ideologiczne dziedzictwo „epigoni” nadużywali do wzniesienia „dyktatury aparatu nad partią”, zob. L. Trotzki, Mein Leben: Versuch einer Autobiographie (Berlin: S. Fischer, 1930), „Stosunek do Lenina jako wodza rewolucji został zastąpiony stosunkiem do głowy stojącej ponad hierarchią kapłanów. Wbrew mojemu protestowi na Placu Czerwonym wzniesiono mauzoleum niegodne i upokarzające dla rewolucjonisty. W podobnych mauzoleach zmieniono też oficjalne książki o Leninie. Jego myśli zostały wycięte w cytatach dla błędnych kazań”, s. 498.

R.C. Tucker, Stalin in Power: The Revolution from Above, 1928-1941 (New York: W.W. Norton & Company, 1992), s. 154.

Weber (przyp. 12), t.2, s. 1204..

Ibid., t.2, s.1204.

Ibid., t.1, s.54.

Ibid., t.2, s.1164.

Ibid., t.2, s.1164.

Ibid., t.2, s.1164.

Rok 1934 to początek zdecydowanej utraty władzy przez Biuro Polityczne w akceptacji Stalina jako autokratycznego władcy. Por. O.W. Chlewnuk, Das Politbüro: Mechanismen der Macht in den dreißiger Jahren (Hamburg: Hamburger Edition, 1998), esp. s.190-304.

R. Miedwiediew, Let History Judge: The Origins and Consequences of Stalinism (New York: Columbia University Press, 1989), s.617.

J. Stalin, Leninizm (Moskwa: International Publishers, 1928).

B. Souvarine, Staline: Aperçu Historique du Bolchevisme (Leiden: E.J. Brill, 1935), s. 382.

Ibid., s. 335. Ponadto, kontynuuje Souvarine, „Stalin miał możliwość uczynić wykład obowiązkowym dla prosecesjonalistów, poddanych eksperymentom i zmuszonych do uczestnictwa w kursach doktryny, aby nauczyć się aforyzmów niematerialnych. Ponad dwieście tysięcy robotników, w ogromnej większości analfabetów politycznych, po przyjęciu en bloc w szeregi komunistów w celu „poprawy składu społecznego”, poprzez powszechną żałobę, lekcje Stalina miały służyć ich edukacji”, tamże…, s.336.

Ibid, s.333.

Ibid, s.335.

D. Wołkogonow, Stalin: Triumph und Tragödie: Ein politisches Portrait (Düsseldorf: Classen, 1989), s.735.

Miedwiediew (przyp. 117), s.319.

Stalin (przyp. 118), s.162..

Ibid. s.163.

Ibid. s.162.

Ibid. s.168.

Ibid. s.170.

Ibid. s.171-4.

J. Stalin, Historia Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (bolszewików): Short Course (Moscow: International Publishers, 1945).

Dalsze szczegóły zob. Tucker (przyp. 108), s.526-50.

Stalin (przyp. 118), s.162.

Tucker (przyp. 108), s.537.

Por. K.-G. Riegel, 'Transplanting the Political Religion of Marxism-Leninism to China: The Case of the Sun Yat-sen University in Moscow (1925-1930)', in K.H. Pohl (ed.), Chinese Thought in a Global Context (Leiden: E.J. Brill, 1999), pp.327-55; B. McLoughlin, 'Stalinistische Rituale von Kritik und Selbstkritik in der Internationalen Lenin-Schule, Moskau, 1926-1937′, Jahrbuch für Historische Kommunismusforschung 2003, pp.85-112.

M. Lewin, The Making of the Soviet System: Essays in the Social History of Interwar Russia (Nowy Jork: The New Press, 1994), s. 267.

Ibid., s. 267. Dla Lewina, co nie jest zaskoczeniem, paralela z historią kościoła stała się oczywista, zwłaszcza w odniesieniu do przekształcania się sekt w kościoły. Taka paralela „może rzucić poszukujące światło na przemianę rewolucyjnej partii bolszewickiej z sieci tajnych komitetów w potężną biurokrację, z potężną hierarchią na jednym biegunie i bezprawnym „laicyzmem” na drugim, z przywilejami na górze i obowiązkową katechezą przekazywaną z góry na użytek niższych szczebli, wreszcie ze zlaicyzowaną wersją grzechu, apostatów i inkwizycji”, tamże, s. 305, s.305.

Weber (przyp. 12), t.1, s.563.

Ibid., s.563.

Ibid., s.563.

Ibid., s.560.

E. Yaroslavsky, Bolshevik Verification and Purging of the Party Ranks (Moscow and Leningrad: International Publishers 1933), s.38.

Ibid., s.31.

J.A. Getty, Origins of the Great Purges: The Soviet Communist Party Reconsidered, 1933-1938 (Cambridge: Cambridge University Press, 1985).

Jarosławski (przyp. 143), s.53.

Ibid., s.35.

J. Stalin, 'Über die Aufgaben der Wirtschaftler' (1931), in Werke 13 (Berlin: Dietz, 1955), p.33.

J.W. Stalin, Über die Mängel der Parteiarbeit und die Maßnahmen zur Liquidierung der totzkistischen und sonstigen Doppelzüngler: Referat i Schlußwort auf dem Plenum des ZK der KPdSU (B) 3. und 5. März 1937 (Stuttgart: Das Newe Wort, 1952).

Patrz Chlewnjuk (przyp. 116), s.246-304.

Stalin (przyp. 150), s.4.

Ibid., s.12.

Ibid., s.14.

I. Halfin, 'The Demonisation of the Opposition: Stalinist Memory and the „Communist Archive” at Leningrad Communist University', Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History 2 (2001), s.59-60.

Zobacz Cassiday (przyp. 84), s.120.

Zobacz J. Stalin, 'Die Ergebnisse des ersten Fünfjahrplans. Bericht am 7. Januar 1933″, w Werke 13 (przyp. 148), s. 186. Stalin skarży się zwłaszcza na „kradzieże i defraudacje” w kołchozach, a nawet na „szczepienie zwierząt gospodarskich zarazą” czy „rozprzestrzenianie się zapalenia opon mózgowych wśród koni”, tamże, s. 186, s.186.

Cassiday (przyp. 84), s.121.

Ibid., s.125.

Ibid., s.283.

Ibid., s.257. Dziennik jako pole bitwy dla procesów samodyscyplinujących został wnikliwie przeanalizowany przez Ignacio de Loyolę, jednego z najważniejszych wojujących wirtuozów w historii nowożytnej. Zob. jego „Ejercicios espirituales para vencer a si mismo y ordenar su vida sin determinarse por affecion alguna que desordenada sea”, w: S.I. de Loyola, Obras Completas (Madrid: Biblioteca de Aubores Christianos, 1963), s.443-628.

L. Trotzki, Literatur und Revolution (1924; Essen: Arbeiterpresse, 1994), s.252.

I. Halfin, From Darkness to Light: Class, Consciousness, and Salvation in Revolutionary Russia (Pittsburgh: University of Pittsburgh Press, 2000), s. 117-18.

I. Halfin, From Darkness to Light: Class, Consciousness, and Salvation in Revolutionary Russia (Pittsburgh: University of Pittsburgh Press, 2000), s. 115 -16.-16.

Yaroslavky (przyp. 143), s.18.

Goffman, 'On the Characteristics of Total Institutions' (przyp. 35), s.46.

L.A. Coser, 'The Militant Collective: Jesuits and Leninists”, w: L.A. Coser, Greedy Institutions: Patterns of Undivided Commitment (New York: Free Press, 1974), słusznie zauważa, że dla Ignacego „prawdziwe posłuszeństwo wymagało zinternalizowanej akceptacji… Wypełnianie poleceń nie może być jedynie mechaniczne i zewnętrzne… Włączając wolę przełożonego we własną psychikę, wzorcowy jezuita z radością poświęca swoje autonomiczne „ja” i staje się, jak gdyby, kitem w rękach przełożonego”, s. 123. 123.

Cf. J.H. Langbein, Torture and the Law of Proof: Europe and England in the Ancien Regime (Chicago: University of Chicago Press, 1976). Porównanie stalinowskiej i hiszpańskiej inkwizycji, por. K.-G. Riegel, Inquisitionssysteme von Glaubensgemeinschaften: Die Rolle von Schuldgeständnissen in der spanischen und der stalinistischen Inquisitionspraxis', Zeitschrift für Soziologie 3 (1987), pp.175-89.

Cf. Riegel (przyp. 29).

W. Hedeler, 'Jeshows Szenario', Mittelweg 36/7 (1998), s.61-77.

E. Durkheim, De la division du travail social (Paris: P.U.F., 1960), pp.35-78.

Patrz M. Hepworth and B.S. Turner, Confession: Studies in Deviance and Religion (London: Routledge & Kegan Paul, 1982), s.71.

Hepworth i Turner (przyp. 174) odwołują się do studium Pettazzoniego, La Confessione dei Peccati. Za Pettazzonim rytuałom spowiedzi w społecznościach przedindustrialnych towarzyszą rytuały oczyszczenia. W języku Kikuyu słowo kotahikio („spowiadanie się”) pochodzi od tahikia, co oznacza wymioty. 'Rytuały oczyszczające polegające na obmywaniu, pluciu i fumigacji są skierowane na zanieczyszczenia obecne w słowach spowiedzi. Prymitywna spowiedź jest więc związana z obiektywnymi naruszeniami norm społecznych, które powodują fizyczne zanieczyszczenie', tamże, s.73.

Cytowane w N. Leites i E. Bernaut, Ritual of Liquidation: The Case of the Moscow Trials (New York: Free Press, 1954), s.94.

Ibid., s.94. Leites i Bernaut nazywają ten proces samooczyszczania się oskarżonego „odrodzeniem w przededniu śmierci Po dokonaniu tego, czuł, że udowodnił, iż nadal jest – może nawet bardziej niż kiedykolwiek – bolszewikiem. Był świadomy swojej siły moralnej i łatwo mu było odrzucić zarzuty o tchórzostwo”, tamże, s. 94.