Robert Devereux, 2. earl of Essex, (ur. 10 listopada 1567 w Netherwood, Herefordshire, Anglia – zm. 25 lutego 1601 w Londynie), angielski żołnierz i dworzanin znany ze związku z królową Elżbietą I (panowała w latach 1558-1603). Jeszcze jako młody człowiek Essex zastąpił swego ojczyma, Roberta Dudleya, earla Leicester (zm. 1588), jako faworyt starzejącej się królowej; przez lata znosiła ona jego pochopność i zuchwałość, ale ich związek ostatecznie zakończył się tragedią.
Devereux był kuzynem Elżbiety ze strony matki, a kiedy miał dziewięć lat, zastąpił tytuł posiadany przez jego ojca, Waltera Devereux, 1. hrabiego Essex. Młody Essex po raz pierwszy zyskał sławę, walcząc dzielnie przeciwko Hiszpanom w Holandii w 1586 roku. W następnym roku Elżbieta uczyniła go kapitanem konnym. Już w tak wczesnym wieku konsekwentnie prowokował gniew królowej, a jednocześnie udawało mu się pozostać w jej łaskach. Wbrew jej woli wziął udział w angielskiej operacji przeciwko Lizbonie w 1589 r., a w 1590 r. potajemnie ożenił się z Frances Walsingham, wdową po poecie Sir Philipie Sidneyu. W latach 1591-92 dowodził siłami angielskimi we Francji, które pomagały królowi Henrykowi IV, wówczas jeszcze protestantowi, w jego kampanii przeciwko francuskim rzymskim katolikom.
Przez następne cztery lata Essex pozostawał w Anglii, stając się ekspertem od spraw zagranicznych w nieudanej próbie zakwestionowania ugruntowanej od dawna przewagi w tej dziedzinie rodziny Cecilów. W 1593 r. został radcą królewskim, a w 1594 r. ujawnił rzekomy spisek przeciwko życiu królowej, uknuty przez jej lekarza, Roderigo Lopeza.
Gdy w 1596 r. wznowienie działań ofensywnych przeciwko Hiszpanii otworzyło nowe możliwości dla przygód wojskowych, Essex został jednym z dowódców sił, które 22 czerwca zajęły i splądrowały Kadyks. Ta spektakularna, lecz niezdecydowana akcja postawiła go u szczytu fortuny i uczyniła go czołowym zwolennikiem bardziej energicznej strategii przeciwko Hiszpanii. Siły, którymi dowodził w 1597 r., nie zdołały jednak przechwycić hiszpańskich statków skarbów na Azorach. W następnym roku możliwość zawarcia pokoju z Hiszpanią zaostrzyła jego rywalizację z Cecilami, a rosnąca powaga poważnej rebelii w Irlandii doprowadziła do gorzkich różnic między Essexem a Elżbietą w kwestii nominacji i strategii.
W tym czasie Elżbieta była coraz bardziej zaniepokojona ambicjami Essexa, uważając go za „naturę, którą nie można rządzić”. Podczas jednej z ich kłótni Essex odwrócił się plecami do królowej, która natychmiast uderzyła go w twarz. Mimo to, w 1599 roku wysłała go do Irlandii jako lorda porucznika. Po nieudanej kampanii przeciwko rebeliantom zawarł niekorzystny rozejm i nagle porzucając swoje stanowisko, wrócił do Anglii, by prywatnie bronić się przed królową. W odpowiedzi królowa pozbawiła go urzędów (czerwiec 1600). Zrujnowany politycznie i pozbawiony środków finansowych, ale ograniczony jedynie do aresztu domowego, próbował wraz z 200-300 zwolennikami 8 lutego 1601 r. wzniecić rewoltę wśród mieszkańców Londynu. Źle zaplanowana próba nie powiodła się, a Essex poddał się. Został stracony w Tower of London po tym, jak uznano go winnym zdrady stanu. Francis Bacon, naukowiec-filozof, na którego awans w rządzie Essex nieustannie nalegał, był jednym z oskarżycieli na procesie Essexa.